Modernizacja z rozbudową kompleksu dydaktyczno-muzealnego Białowieskiego Parku Narodowego z zapleczem restauracyjno-hotelowym
Zespół dydaktyczno-muzealny Białowieskiego Parku Narodowego
Białowieża, Park Pałacowy 5
projekt – 1997/99
realizacja – 1998/2004
Zespół projektowy:
Autorzy:
mgr inż. arch. Janusz Kaczyński
mgr inż. arch. Barbara Miron-Kaczyńska
Współpraca:
mgr inż. arch. Marek Średziński
mgr inż. arch. Bogdan Wasilewski
mgr inż. arch. Tomasz Rubin
mgr inz. arch. Sylwia Burbula
Projekt wystawy: art. plastyk Lech Nowacki
Konstrukcje: mgr inż. Jerzy Firańczyk
Inst. elektryczne: mgr inż. Adam Dubowski
Inst. sanitarne: mgr inż. Andrzej Wierzbowski,
mgr inż. Grażyna Sykała
Kosztorysy: mgr inż. Irena Linder
Technologie: mgr inż. Jerzy Romańczuk
Przedmiot naszego projektu – Kompleks Dydaktyczno-Muzealny Białowieskiego Parku Narodowego usytuowany jest w obrębie zabytkowego, dziewiętnastowiecznego parku romantycznego, w miejscu rozebranego pałacu carskiego. Autorami pierwszego, modernistycznego budynku zrealizowanego w latach 1962-1965, byli znani architekci: Jerzy Mokrzyński, Wacław Kłyszewski i Eugeniusz Wierzbicki. Opracowywanie przez nasz Zespół dokumentacji techniczno-wykonawczej i realizacja budowy przebiegały etapami w latach 1997-2004.
Zastana przez nas wielość kontekstów przestrzennych i mentalnych oraz postawione przez Inwestora ograniczenia ekonomiczno-inwestycyjne nie ułatwiały poszukiwań formalnych. Wątek dworu polskiego zniknął wraz z wybudowaniem na jego miejscu rezydencji carskiej. Spalony i rozebrany po wojnie pałac, z racji na swoją proweniencję oraz ogrom nie nastrajał do wysiłku jego restytucji. Modernistyczna estetyka wprowadzona w latach 60-tych, pomimo dobrej architektury, została zdecydowanie odrzucona przez Inwestora. Negacji sprzyjał fakt całkowitego wyeksploatowania obiektu i doprowadzenia go do stanu technicznej ruiny wymagającej pilnie „naprawy głównej”. Dekapitalizacja sięgała 90% obiektu. Istotne znaczenie miał też zmodyfikowany program użytkowy: Muzeum Przyrodniczo-Leśne, Sala Konferencyjna, siedziba Dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego, Hotel z Restauracją. Każda z tych funkcji wniosła szereg współczesnych uwarunkowań istotnie wpływających na architekturę. Multimedialna ekspozycja muzealna z wirtualnymi kadrami przestrzennymi chronionych nisz ekologicznych Puszczy, w które zwiedzający może się zanurzyć, to ca 1500 m2 powierzchni w dwóch poziomach bez okien. Sala konferencyjna na 200 osób z przyległościami to duża kubatura „w jednym kawałku”. Przebudowa hotelu i restauracji dostosowująca obiekt do aktualnych standardów wymagała pogłębienia traktu, dobudowy zaplecza i tarasów, poważnego przekształcenia planu. Wreszcie wieża obserwacyjna z tarasem widokowym (by bezpiecznie można było spoglądać na „Belaruss”).
Z wytycznych konserwatorskich przyjęliśmy założenie, że „zabytkiem” nie jest tu obiekt architektoniczny, lecz „przestrzeń-oprawa” dla okazałej budowli, która znikła (sic!). Piękny Park Pałacowy, pomimo zaniedbań ma czytelny do dziś układ i zawiera niepowtarzalne grupy zieleni. Założenie parkowe wymaga odrębnych całościowych opracowań projektowych i działań konserwatorsko-inwestycyjnych. Prezentowana realizacja ograniczyła się z konieczności do obiektu kubaturowego z niezbędnymi elementami zagospodarowania przylegającymi dosłownie do budynku. Projekt nie podejmował decyzji determinujących konieczność przetworzeń kontekstu. Raczej odszukiwał zastane zależności kompozycyjne i dowiązywał do nich nową, wprowadzaną strukturę przestrzenną. W trakcie poszukiwań formy dbaliśmy też o sylwetę założenia urbanistycznego i daleki kontekst.
Dwa słowa o stanie istniejącym: zespół pawilonów, 2-3 kondygnacyjnych, częściowo podpiwniczony, wzniesiony w technologii mieszanej (szkielet żelbetowy i poprzeczny wielotrakt murowany), stropy i fundamenty żelbetowe, stropodach pogrążony, klatki schodowe żelbetowe, stolarka okienna, drzwiowa, ścianki osłonowe drewniane. Budynek był maksymalnie wyeksploatowany. Z oceny technicznej wynikało, że oprócz głównych elementów ustroju konstrukcyjnego, należy usunąć, wyburzyć lub zdemontować wszystkie pozostałe elementy składające się na obiekt. Z pierwotnej „architektury” nie pozostawało nic, ale układ planu, generalne dyspozycje brył można było i należało adaptować do nowej kompozycji.
Założeniem projektu było zakomponowanie spójnego zespołu budynków Muzeum i centrum konferencyjnego Białowieskiego Parku Narodowego z zapleczem hotelowo-restauracyjnym. Główne bloki funkcjonalne rozlokowano w trzech czytelnych bryłach składających się na obiekt: muzeum – nowoczesna wystawa multimedialna w skrzydle wschodnim, centrum konferencyjne – sala audytoryjna na 200 osób, pracownie i pomieszczenia biurowe w środkowej partii, Hotel z restauracją w zachodniej części. Części te komunikuje ze sobą obszerny hol wystawienniczy-foyer, ulokowany centralnie od strony dziedzińca w poprzek osi zespołu. Oś zespołu zaś nakłada się na główną oś kompozycyjną starego założenia parkowego.
O poszukiwaniach architektury niech opowie fragment opisu koncepcji z roku 1996: ” w warstwie architektonicznej projekt zakłada poszukiwania własnego, indywidualnego znaku dla kreowanego miejsca; nie właściwym wydało się sięganie do form historyzujących ani też szukanie zakorzenienia bezpośrednio w tradycji budownictwa regionalnego (zresztą wyrazistego i urokliwego); istotnym też było odniesienie się w sposób cywilizowany do form zastanych i próba ich nie tyle adaptacji co adopcji; sam MODERNIZM był wyzwaniem; dotychczas uwarunkowani peerelowską rzeczywistością modernizm postrzegaliśmy przez pryzmat szpetnych blokowiszcz, pudeł; baliśmy się go i brzydziliśmy się nim; a przecież historia architektury dostarcza całą masę świetnych modernistycznych obiektów; obiektów, wbrew hasłom ideowym, znakomicie harmonizujących z lokalnymi klimatami i formami; obecnie neomodernizmy w niezliczonych przetworzeniach święcą tryumf; w przyszłości wyprą tandetę, infantylizm i „discopolowe” prowincjonalne neohistoryzmy; te powstały w rezultacie wyeksploatowania przestrzennych zabaw postmodernistycznych lubujących się w pastiszach i cytowaniu porządków klasycznych, co przy niewielkiej znajomości przez znaczną część architektów zasad owymi porządkami rządzących daje owoce koślawe i wielce szpetne; to dygresja!
Tak naprawdę trudno zanotować słowami proces szukania formy; na pewno nieco modernistycznej tonacji; na pewno próba wypreparowania formy puszczańskiej; na pewno ślad nieobecnego pałacu; i na pewno zauroczenie „ruskimi” chałupami, drewnianymi budowlami z ich bogatą ornamentyką, rzetelną konstrukcją, czystą prostotą; przy tym samo miejsce – z potężnym starodrzewiem, na górze gdzie siedlisko istniało już przed wieloma wiekami, wszystko to skłoniło do szukania formy prostej, korespondującej z parkiem i puszczą; z użyciem naturalnych materiałów w kolorycie wpisującym zespół architektoniczny w to niesamowite, pełne magii miejsce;”
Z całą pewnością prócz logicznych rozbiorów kontekstu, rozumowych analiz i typizacji form, iteracji rozwiązań funkcjonalnych i przestrzennych, zdaliśmy się na poznanie sensualne, by nie rzec sensytywne. Miejsca doznawaliśmy przez cały rok. Zamiarem było by z naszego budynku można było widzieć dobre widoki cały rok i nasz budynek cały rok był integralnym elementem pejzażu.
Dane metryczne po przebudowie:
- powierzchnia zabudowy – 2760 m2
- powierzchnia użytkowa – 5030 m2
- kubatura budynku – 35290 m2
Janusz Kaczyński
architekt
Białystok, listopad '2005
